اتحاد روسیه و چین، چگونه عصر تازه مسابقه فضایی را آغاز خواهد کرد؟

به گزارش زومیت ۶۰ سال پیش، اتحاد شوروی نخستین ماهواره را در فضا قرار داد. این کشور تقریبا چهار سال بعد، یوری گاگارین، نخستین انسان را به مدار زمین فرستاد. شوروی با وجود این پیشگامی‌ها درنهایت در مسابقه‌ی فضایی از ناسا عقب افتاد. بااین‌حال، روسیه حتی پس از فروپاشی شوروی، همچنان به‌عنوان ابرقدرت فضایی باقی ماند و با پیوستن به ایالات متحده در دو دهه‌ی گذشته، نقشی فعال در ساخت و راه‌اندازی ایستگاه فضایی بین‌المللی ایفا کرد.

اکنون روسیه برای آینده‌ی برنامه‌ی فضایی خود شریکی تازه پیدا کرده است: چین، ابرقدرت فضایی جدید. روسیه و چین پس از سال‌ها وعده و برخی همکاری‌های محدود، برنامه‌ریزی بلندپروازانه برای مأموریت‌هایی را آغاز کرده‌اند که به‌طور مستقیم با برنامه‌های فضایی ایالات متحده و متحدانش رقابت خواهند کرد. این اتحاد قدرت‌های شرقی، سرآغاز عصر تازه‌ای در مسابقه‌ای فضایی است که می‌تواند به پرشوری رقابت عصر جنگ سرد باشد.

روسیه و چین برای مأموریت رباتیک به سیارک در سال ۲۰۲۴ متحد شده‌اند. آن‌ها درحال سازماندهی مجموعه‌ای از مأموریت‌های قمری با هدف ساخت پایگاه پژوهشی دائم در قطب جنوب ماه تا سال ۲۰۳۰ هستند. در نخستین مأموریت از این برنامه که برای پرتاب در ماه اکتبر برنامه‌ریزی شده است، فضاپیمایی روسی با نام احیاشده‌‌ی لونا از دوران شوروی، قصد دارد با یافتن یخ به تأمین آب مورد نیاز برای مأموریت‌های انسانی آتی کمک کند. دو کشور به‌تازگی اعلام کردند که نخستین خدمه از فضانوردانشان را تا دهه‌ی آینده روی ماه فرود خواهند آورد.

شکوفایی همکاری جدید، بازتاب‌دهنده‌ی ژئوپولیتیک دنیای امروز است. چین و روسیه تحت هدایت شی جین پینگ و ولادیمیر پوتین، رهبران کنونی خود به‌نحو فزاینده به یکدیگر نزدیک شده‌اند و با کنارگذاشتن دهه‌ها بی‌اعتمادی بین دو کشور، اتحادی غیررسمی اما نیرومند را دربرابر آنچه رفتار سلطه‌گرانه‌ی ایالات متحده تصور می‌کنند، شکل داده‌اند. با توجه به روابط بیش‌ازپیش پرتنش روسیه و چین با ایالات متحده، فضا به عرصه‌ی طبیعی گسترش روابط گرم بین دو کشور تبدیل شده است.

مقام‌های فضایی روسیه پیش‌تر اشاره کردند که ممکن است به‌محض پایان توافق کنونی این کشور با همکارانش در سال ۲۰۲۴ از ایستگاه فضایی بین‌المللی خارج شوند. پرتاب سال گذشته‌ی کپسول کرو دراگون اسپیس ایکس هم‌اکنون به نقش انحصاری روسیه در حمل‌ونقل فضانوردان آمریکایی به مدار خاتمه داده است.

روسیه دلایل مختلفی برای اتخاذ رویکرد جدید دارد؛ اما سیاست ظاهرا اصلی‌ترین عامل است. هفته‌ی گذشته، دیمیتری راگوزین، مدیر روسکاسموس گفت اگر آمریکا تحریم‌هایی را که بر برنامه‌ی فضایی روسیه تأثیر گذاشته‌اند، حفظ کند، این کشور از ایستگاه فضایی بین‌المللی کنار خواهد کشید.

^{دیمیتری راگوزین، مدیر سازمان فضایی روسیه درحال صحبت با فضانوردان و کیهان‌نوردان پیش از سفرشان به ایستگاه فضایی بین‌المللی در اکتبر گذشته.}

جون جانسون فریس، استاد امنیت ملی در کالج جنگی نیروی دریایی آمریکا به نیویورک تایمز گفت «مشارکت ایالات متحده و روسیه در ایستگاه فضایی به‌عنوان نمادی از توانایی کشورها در همکاری با یکدیگر حتی در دوران تنش نشان داده شده؛ اما این تنش به نقطه‌ای رسیده که پیش‌بینی پیامدهای آن امکان‌ناپذیر است.»

روسیه با وجود تجربه‌اش در فضا، به‌سختی در تلاش برای حفظ برنامه‌ای تاریخی بوده که با فرسودگی و فساد مقابله می‌کند و بی‌بهره از منابع در اقتصاد راکد این کشور است. درمقابل چین، تازه‌وارد نسبی به عرصه‌ی اکتشافات فضایی با موفقیت در مأموریت‌هایی که روسیه و اتحاد شوروی پیش‌تر در آن‌ها شکست خوردند، نظیر فرود و استقرار کاوشگر رباتیک روی مریخ، درمیان قدرت‌های فضایی جایگاهی برتر برای خود دست‌وپا کرده است.

بهار امسال، چین نخستین ماژول ایستگاه فضایی مداری خود را پرتاب کرد و همین هفته، سه فضانورد را برای اقامت در آن به فضا فرستاد. پایان کار ایستگاه فضایی بین‌المللی (که برای سال ۲۰۲۴ برنامه‌ریزی شده اما ممکن است تمدید شود) احتمالا چین را به‌زودی به دارنده‌ی تنها پایگاه مسکونی در مدار زمین تبدیل خواهد کرد.

چین که نخستین فضانوردانش را سال ۲۰۰۳ به فضا فرستاد، هرگز برای پیوستن به ایستگاه فضایی بین‌المللی دعوت نشد. قانونی که در سال ۲۰۱۱ در کنگره‌ی آمریکا به تصویب رسید، با استناد به خطر جاسوسی، ناسا را از هرگونه همکاری با سازمان فضایی دولتی چین یا هر شرکت وابسته به آن منع کرده است.

چین می‌گوید این ممنوعیت موهبتی فراهم کرده و فرصت توسعه‌ی توانایی‌های فضایی اختصاصی را به آن‌ها داده است؛ هرچند این کشور برای ساخت دو ایستگاه فضایی آزمایشی در سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۶، اقدام به خرید تجهیزات از روسیه کرد. سومین سکونتگاه مداری چین به‌نام تیان‌گونگ یا «کاخ بهشتی» قرار است سال آینده پس از ۱۱ پرتاب تکمیل شود. این ایستگاه به‌نحوی طراحی شده است تا پس از اتمام ساخت، دست‌کم به‌مدت یک دهه به‌دور زمین بچرخد.

یانگ هونگ، یکی از طراحان تیان‌گونگ، ماه گذشته به تلویزیون دولتی چین گفت «تحریم خارجی طولانی‌مدت، نوآوری مستقل ما را به‌دنبال داشت. ما باید فناوری خودمان را داشته باشیم. نمی‌توانیم همیشه از دیگران عقب باشیم.»

^{تکنسین‌های چینی درحال نظارت بر یک پرواز فضایی در سال ۲۰۱۲.}

چین متعهد شده است که درهای ایستگاه خود را به روی فضانوردان و آزمایش‌های خارجی بگشاید؛ هرچند این سکونتگاه برحسب طراحی‌اش درنهایت تلاشی چینی‌محور خواهد بود. روسیه و چین هنوز بر سر هیچ همکاری مشترکی در ایستگاه فضایی جدید به توافق نرسیده‌اند.

هائو چون، مدیر مأموریت‌های انسانی سازمان فضایی چین در مصاحبه با چاینا دیلی، روزنامه‌ی دولتی این کشور گفت «ما مصمم به تبدیل ایستگاه فضایی‌مان به سکویی مشترک برای انجام پژوهش‌های علمی و فناورانه هستیم تا به تمام مردم سرتاسر جهان نفع برسانیم.» روسیه و چین پیش‌تر در فضا همکاری داشته‌اند. نخستین فضانوردان چینی با عنوان «تایکانوت‌ها»، در لباس‌های فضانوردی روسی پرواز کردند. سپس چین لباس‌های اختصاصی‌اش را براساس طراحی‌هایی روسیه ساخت.

نخستین تلاش ناموفق چین برای ارسال مدارگرد به مریخ در کنار مأموریتی روسی به یکی از اقمار مریخ، به فضا فرستاده شد. موشک روسی دراثر بروز عیب در مدارهای کامپیوتر در مدار نزدیک زمین از کارافتاد و درنهایت روی زمین سقوط کرد.

همکاری با چین اکنون این فرصت را به روسیه داده است تا نوعی ماجراجویی علمی بلندپروازانه را پیگیری کند که در دوران پساشوروی به‌دلیل مشکلات مربوط به کاهش بودجه و فساد، با اتکا به خود قادر به دستیابی به آن نبود.

یک ماه پس از اعلام همکاری مشترک در پروژه‌ی ساخت ایستگاه قمری، دو کشور در ماه آوریل خبر دادند که برای پرتاب مأموریتی رباتیک به سیارکی به‌نام کامئواولوا در سال ۲۰۲۴ با یکدیگر متحد شده‌اند. فضاپیمای این مأموریت به‌منظور رهاکردن نمونه از کنار زمین گذر خواهد کرد و سپس با استفاده از گرانش سیاره، عازم سفر دوم به یک دنباله‌دار خواهد شد. گریگوری کولاکی، مدیر پروژه‌ی چین در «اتحادیه‌ی دانشمندان دغدغه‌مند»، همکاری روسیه و چین را طبیعی می‌داند. به‌گفته‌ی او «روس‌ها تجربه‌ی فراوان دارند و چینی‌ها از منابع برای تأمین مالی آن برخوردار هستند.»

توافق‌نامه‌ی جدید برای ساخت پایگاه قمری، گسترش تعامل بین دو کشور را نشان می‌دهد. روسیه اکنون سوار بر برنامه‌های بلندپروازانه‌ی چین درصدد ساخت پایگاه برای اکتشافات فضایی آتی و استخراج منابع طبیعی ماه است. همکاری با چین برای روس‌ها به‌معنای به‌دست‌آوردن توانایی احیای پروژه‌ی اکتشافات قمری اتحاد شوروی شامل برنامه‌ی رباتیک لونا است که در دهه‌ی ۱۹۵۰ آغاز شد. پی ژائو، قائم‌مقام مرکز اکتشافات فضایی چین، ماه آوریل در کنفرانسی در نانجینگ اعلام کرد که سه مأموریت قمری بعدی روسیه با برنامه‌ی چانگ‌ای چین ادغام خواهند شد.

به‌عنوان مثال، لونا ۲۷ و چانگ‌ای ۶ قرار است سطح ماه را حفر کنند و نمونه‌هایی را به زمین آورند. چین دسامبر گذشته با مأموریت چانگ‌ای ۵ موفق به انجام این کار شد و اتحاد شوروی نیز در دهه‌ی ۱۹۷۰ سه مرتبه با سطح‌نشین‌های لونا این دستاورد را رقم زد. در مرحله‌ی دوم بین سال‌های ۲۰۲۶ و ۲۰۳۰، مأموریت‌های چانگ‌ای ۸ و لونا ۲۸ به‌همراه نخستین عناصر سازنده‌ی ایستگاه قمری به‌طور مجزا روی ماه فرود خواهند آمد.

روسیه بازگشت خود به ماه را برای ماه اکتبر برنامه‌ریزی کرده است. بااین‌حال، برنامه‌ی فضایی روسیه سابقه‌ی زیادی در تاخیرهای طولانی دارد. درنهایت، چین امیدوار است که ایستگاه قمری، توانایی تولید منابع انرژی، مواد معدنی و آب مورد نیاز برای بقای کوتاه‌مدت فضانوردان را به نمایش بگذارد و همچنین به‌عنوان پایگاهی برای اکتشافات فضایی عمیق‌تر به‌کار رود.

نامراتا گوسوامی، تحلیلگر مستقل و نویسنده‌ی کتابی جدید درباره‌ی اکتشافات فضایی به‌نام «برخاستن به‌سوی آسمان‌ها» به نیویورک تایمز گفت «پایگاه دائمی [روی ماه] هم از ظرفیت‌های نمادین و هم نمایش قدرت برخوردار است.»

ناسا برنامه‌های خود را برای بازگرداندن فضانوردان به ماه و یک روز فرستادن آن‌ها به مریخ دارد. سازمان فضایی آمریکا بدین منظور تحت توافقی به‌نام «آرتمیس آکوردز» که بر فعالیت‌های فضایی شامل عملیات‌ها، آزمایش‌ها و استخراج منابع طبیعی نظارت دارد، با کشورهای مختلف وارد همکاری شده است.

چین به‌صراحت از همکاری با ناسا محروم نیست؛ اما با توجه به محدودیت‌های آمریکا در همکاری‌های فضایی و عزم خود این کشور برای ساخت برنامه‌ا‌ی بومی، به‌طور قطع قرارداد یادشده را امضا نخواهد کرد. روسیه نیز با توجه به تمایلش به همکاری با چین، بعید است در برنامه‌‌ی آرتمیس شریک آمریکا شود. به‌گفته‌ی جانسون فریس‌، «چین بسیار فراتر از حد پشتیبانی اقتصاد روسیه، این کشور را در بازی فضایی نگه می‌دارد.»